Trong những ngày Tết cổ truyền của người Việt Nam, mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trên ban thờ. Mỗi loại quả đều có ý nghĩa riêng, thể hiện những ước nguyện của gia chủ trong năm mới.
Mâm ngũ quả ngày Tết. (Ảnh: baodautu.vn)
Ý nghĩa của mâm ngũ quả trong dịp Tết
Theo truyền thống, mâm ngũ quả ngày Tết gồm 5 loại quả tượng trưng cho năm yếu tố ngũ hành là Mộc, Hỏa, Thổ, Kim và Thủy cấu thành nên vũ trụ. Đồng thời, những yếu tố này còn thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, lòng thành kính đối với các bậc tổ tiên.
Bên cạnh đó, mâm ngũ quả còn được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài của những người nông dân. Đó là những sản vật kết tinh từ công sức của những người dân lao động chắt chiu qua các vụ mùa. Khi xuân sang nắng ấm, con cháu thành kính dâng lên ông bà tổ tiên. Mặt khác, con số 5 là số quả trong mâm tượng trưng cho sự sống, phát triển, sinh sôi, nảy nở.
Ngày nay, người ta không quá cứng nhắc trong chuyện phải là 5 loại quả nữa nhưng ở miền Bắc người ta vẫn chọn số quả lẻ khi bày mâm ngũ quả ngày Tết. Thế nhưng, miền Trung và miền Nam thoải mái hơn khi không quan trọng chuyện chọn số quả lẻ hay chẵn mà chủ yếu chọn ý nghĩa của loại quả khi chưng mâm ngũ quả ngày Tết.
Tuy không quá quan trọng chuyện số quả lẻ hay chẵn nhưng khi bày mâm ngũ quả, gia chủ vẫn giữ nguyên các quy ước dân gian như mâm ngũ quả chỉ bày quả, số lượng trên mâm ngũ quả chỉ tính loại, không tính quả, không đặt thêm hoa hoặc thực phẩm gì.
Số lẻ và chẵn
Mâm ngũ quả ngày nay được bày biện theo ý muốn cũng như điều kiện của gia chủ, tùy từng địa phương với đặc trưng về khí hậu, sản vật cũng như quan niệm riêng.
Chẳng hạn, mâm ngũ quả của người Bắc bao giờ cũng có nải chuối xanh, thể hiện mong muốn được thiên nhiên che chở, giúp việc làm ăn thuận lợi hơn.
Trong khi đó, mâm ngũ quả của người miền Nam lại không có chuối bởi họ cho rằng từ chuối đọc khá giống từ "chúi" thể hiện sự đi xuống, không ngẩng cao đầu.
Mâm ngũ quả của người miền Nam cũng không bày quả cam bởi người xưa có câu "quýt làm cam chịu", do đó bày quả cam thì sẽ không may mắn.
Mâm ngũ quả của người miền Nam thường có chứa các loại quả mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung (những loại quả có âm khi đọc chệch nghe như câu "cầu vừa đủ xài sung") hoặc có thể thêm 3 trái thơm (dứa) để làm chân đế thể hiện sự vững vàng.
Người miền Bắc lại quan niệm rằng, hầu như tất cả các loại quả đều có thể bày trên mâm ngũ quả miễn sao đẹp mắt là được.
Hiện nay, mâm ngũ quả không chỉ bó buộc trong 5 loại quả nữa mà có thể bày đến 8, 9 hay thậm chí là 10 loại quả, số quả là chẵn hay lẻ cũng không quan trọng. Hơn nữa, dù số quả là bao nhiêu thì người ta vẫn gọi là mâm ngũ quả.
Đối với việc bài trí mâm ngũ quả, cũng cần có những quy tắc không được phạm phải như không đặt thêm hoa hoặc thực phẩm gì lên mâm ngũ quả, số lượng trên mâm ngũ quả chỉ tính theo loại quả chứ không tính theo số quả. Chẳng hạn như, chuối chỉ cần một nải mà không quan tâm số lượng là 15 hay 16 quả.