Xuất phát từ nhiều lý do khác nhau, nhiều người có suất nhà tái định cư muốn chuyển nhượng cho người khác để tìm kiếm một nơi ở mới. Nhưng muốn là một chuyện, còn bán được hay không lại là chuyện khác.
Nhà tái định cư không phải cá nhân, hộ gia đình nào cũng được cấp. Theo quy định hiện hành, chỉ những trường hợp cá nhân, hộ gia đình có nhà, đất nằm trong diện GPMB và bị giải tỏa mới được Nhà nước bồi thường một khoản tiền và căn cứ theo khung giá bồi thường theo quy định.
Mặt khác, để ổn định chỗ ở cho người bị mất nhà, đất do việc GPMB, Nhà nước ưu tiên những cá nhân, hộ gia đình đó có quyền mua một hoặc vài căn hộ chung cư hoặc nhà đất (gọi chung là nhà tái định cư) để ổn định cuộc sống, nhất là sẽ được mua với giá ưu đãi rẻ hơn so với giá thị trường.
Hiện nay, việc chuyển nhượng suất tái định cư là nhu cầu thực và khá phổ biến.
Giống như những loại nhà đất khác, nhà tái định cư khi thực hiện giao dịch mua bán phải có sổ đỏ. Nhưng trên thực tế, đã cớ rất nhiều trường hợp được mua đi, bán lại mà chưa được cấp sổ đỏ. Hình thức mà họ 'lách luật' là sử dụng Hợp đồng ủy quyền trong các giao dịch loại hình nhà ở này.
Hợp đồng ủy quyền luôn ghi rõ nội dung: “Bên được ủy quyền (bên mua) nhân danh và thay mặt bên ủy quyền (bên bán) thực hiện các công việc đối với căn nhà tái định cư đó”. Việc 'ủy quyền' này là bên mua 'làm hộ' các công việc liên quan đến căn nhà cho bên bán, nhưng nhà đó vẫn thuộc quyền sở hữu của bên bán.
Theo nhận định của nhiều thành viên tham gia thị trường, tuy là mua bán nhà chưa có đủ giấy tờ nhưng trình tự đã được các bên liên quan hợp thức hóa và không vi phạm pháp luật. Thế nhưng, rủi ro khi mua lại các suất tái định cư này khá lớn, bởi nếu bên bán vì một lý do nào đó đơn phương chấm dứt hợp đồng thì hợp đồng đó gần như không còn giá trị.
Một chuyên gia bất động sản phân tích: “Nhà tái định cư không thuộc trường hợp mua bán nhà ở hình thành trong tương lai vì không có hợp đồng giữa người mua với chủ đầu tư. Đôi bên mua, bán đã lách luật bằng hình thức ủy quyền quản lý nhà, tiến hành các thủ tục hành chính liên quan đến nộp tiền, nhận bàn giao nhà, nộp hồ sơ xin cấp giấy chứng nhận, nhận giấy chứng nhận cho chủ cũ rồi mới ký hợp đồng mua bán. Việc này dẫn đến rủi ro là, bên bán có thể ‘lật kèo’ đối với bên mua bất cứ lúc nào để đòi lại nhà. Khi đó, bên mua là bên thiệt thòi nhất vì trên thực tế, căn nhà đó vẫn thuộc quyền sở hữu của bên bán”.
Trước thực trạng đó, Phó chủ tịch Câu lạc bộ Bất động sản Hà Nội, ông Nguyễn Thế Điệp cho rằng, cần phải quản lý chặt chẽ các giao dịch nhà tái định cư khi chưa có quyền sở hữu. Đặc biệt là với người chưa có đủ điều kiện kinh tế, không đủ tiền để đóng suất mua nhà tái định cư mới nên họ bán 'suất ưu tiên' để lấy tiền chênh lệch, dĩ nhiên rủi ro xuất phát từ đó. Đã có rất nhiều trường hợp phát sinh tranh chấp với đơn vị phân bổ nhà tái định cư do mua lại các suất tái định cư nhưng không được bàn giao nhà.
Theo quy định, người nhận nhà tái định cư được cấp chủ quyền nhà nhưng sẽ không được chuyển nhượng trong một thời gian khá dài (từ 5-10 năm); trong khi đó, người nhận suất nhà tái định cư cũng không được chuyển nhượng suất này, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Tp.HCM, ông Lê Hoàng Châu cho biết.
Luật Nhà ở 2014 có quy định, người sở hữu căn hộ tái định cư cũng có quyền định đoạt đối với căn hộ của mình. Nhà tái định cư cũng là 'quyền tài sản' của người dân, vì thế họ cũng phải được quyền định đoạt.
Có cùng quan điểm, một chuyên gia xây dựng cho hay, chuyển nhượng suất tái định cư là nhu cầu thực và khá phổ biến. Thực tế cho thấy, một số khu tái định cư tại Tp.HCM có tỷ lệ chuyển nhượng lên tới 70-80%. Không cần ban hành các điều kiện mua bán, chuyển nhượng suất tái định cư mà nên để cho thị trường tự điều chỉnh bởi hoạt động sang nhượng suất tái định cư cũng bị chi phối bởi thuế thu nhập cá nhân dành cho bất động sản và thuế trước bạ, do đó mỗi lần sang nhượng đều phải chịu cả 2 loại thuế này, chuyên gia này chia sẻ.
Trên thị trường xuất hiện tình trạng một số doanh nghiệp gom mua suất tái định cư do giá suất tái định cư thấp hơn giá thị trường để hưởng chênh lệch, ưu đãi về thuế trong thời gian qua. Theo vị chuyên gia này, nếu công khai và hợp thức hóa hoạt động mua bán nhà tái định cư thì tình trạng này sẽ tự động điều chỉnh và dần hạn chế.