Mặc dù Luật Nhà ở đã nghiêm cấm các doanh nghiệp sử dụng căn hộ chung cư sai mục đích. Thế nhưng, sự thiếu nhất quán của lộ trình cấm hay mở từ Bộ Xây dựng đã khiến nhiều doanh nghiệp sớm có kế sách lách luật.
GS.TSKH Đặng Hùng Võ nhận định, điều kỳ lạ ở Việt Nam là chung cư không chỉ sử dụng vào mục đích để ở mà còn dùng đặt văn phòng, sản xuất tiểu thủ công nghiệp, buôn bán hóa chất, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân do nguy cơ cháy nổ cao. Tuy chúng ta có luật nhưng chưa làm mạnh tay dẫn đến tình trạng nhiều doanh nghiệp chây ỳ trong việc di dời.
Chung cư hỗn tạp ở, thuê
Kết quả khảo sát tại khu tái định cư B6C khu đô thị Nam Trung Yên (Cầu Giấy, Hà Nội) cho thấy, hầu hết tầng căn hộ đều có các công ty thuê làm văn phòng. Nhất là, tại tầng 9 có đến 3 văn phòng môi giới nhà đất. Khi thấy phóng viên tỏ ý tìm căn hộ để thuê văn phòng tại tòa này thì từ nhân viên trông xe và người bán trà đá đều nhiệt tình dẫn mối. "Chị có nhu cầu thì em sẽ liên hệ chính chủ cho, mức giá dao động từ 5 - 7 triệu đồng/tháng tùy diện tích căn hộ và khu nhà”, cò đất tư vấn.
Nhiều doanh nghiệp sử dụng căn hộ chung cư sai mục đích. (Nguồn ảnh: Thanh Hải).
Cảnh tượng người thuê, kẻ mướn diễn ra tấp nập, công khai tại “thiên đường” văn phòng cho thuê khu vực Trung Hòa - Nhân Chính. Toàn bộ mặt bằng tầng 2 của tòa nhà 18T2 đều kín văn phòng làm việc của doanh nghiệp. Một thành viên của Ban quản trị tòa nhà, anh Q cho hay, các tầng thấp của tòa nhà hiện đã được các doanh nghiệp thuê hết với giá thuê từ 10-12 triệu đồng/tháng. Khách thuê yêu cầu được giảm giá vì thời điểm này đang siết doanh nghiệp kinh doanh trong chung cư thì anh Q trấn an rằng: "Bộ Xây dựng năm nào chẳng ra một vài văn bản liên quan đến việc không được sử dụng chung cư ngoài mục đích ở. Nhưng ra quy định rồi để đấy chứ có thấy cơ quan chức năng nào xử lý đâu? Vì thế, anh/chị cứ yên tâm khảo giá, khu vực này mềm hơn rất nhiều so với giá thuê trên phố.
Nhiều căn hộ khu tập thể cũ như Khương Thượng, Thành Công… cũng được cơi nới, sửa chữa thành văn phòng giao dịch. Một số người dân sinh sống tại đây cho biết, người ở cứ ở, ai thuê vẫn thuê khiến tình hình an ninh xáo trộn vì xuất hiện quá nhiều người lạ mặt. Tại đây, người dân lúc nào cũng nơm nớp lo sợ phát sinh các loại tệ nạn xã hội. Theo một lãnh đạo doanh nghiệp tại tập thể Thành Công, thời điểm bị cấm, doanh nghiệp cũng định xuống phố thuê, tuy nhiên thấy các đơn vị khác vẫn yên vị chưa di dời nên ở lại. So với các khu cao ốc hay nhà mặt phố, giá tiền thuê nhà hơn 5 triệu đồng/tháng dễ thở hơn. Điều đáng nói là, nhiều tổ chức kinh doanh còn rỉ tai nhau chiêu lách lấy địa chỉ đăng ký kinh doanh một nơi, sau đó chuyển hoạt động về làm việc tại chung cư để tiết kiệm kinh phí.
Có nên nhân nhượng?
Bàn về vấn đề này, Luật sư Bùi Quang Hưng (Văn phòng Luật sư BQH và Cộng sự) cho rằng, theo Luật Nhà ở thì nhà ở là công trình xây dựng với mục đích để ở và phục vụ các nhu cầu sinh hoạt của cá nhân, hộ gia đình. Mục đích sử dụng của nhà ở là phải để ở. Nhưng cũng theo quy định của Luật Nhà ở, chủ sở hữu nhà ở hợp pháp, người dân có toàn bộ các quyền luật định dành cho chủ sở hữu nhà ở và không hề có quy định về việc hạn chế chủ sở hữu nhà ở chỉ được cho thuê nhà ở với mục đích sử dụng làm nhà ở. Có thể thấy, có độ chênh khá lớn giữa quy định của Luật Nhà ở và thực tiễn áp dụng luật đối với mục đích sử dụng nhà ở. Trong khi công tác quản lý Nhà nước còn nhiều bất cập thì khó cấm sử dụng nhà chung cư làm văn phòng khi nhu cầu mặt bằng kinh doanh giá rẻ luôn tồn tại.
Chủ tịch Câu lạc bộ Bất động sản Hà Nội, ông Nguyễn Hữu Cường nhận định, việc quy định đưa tất cả hoạt động khác không phải mục đích ở ra khỏi các khu chung cư là quy định đúng, đặc biệt là các hoạt động làm ảnh hưởng đến nơi ở của mọi người. Nhà chung cư là nơi diễn ra cuộc sống chung, vì thế không ai có thể đem những hoạt động riêng phá hỏng cuộc sống ở đây. Không ít cá nhân, tổ chức chưa thực hiện ngay bởi vì ở Việt Nam bao giờ cũng phải có tác động khá mạnh thì họ mới thực hiện. Do vậy, cơ quan quản lý về các ngành nghề và chính quyền phường, xã, thị trấn phải có những tác động gây áp lực để thực hiện quy định này, chúng ta mới có được những nơi ở đúng chuẩn.
Trong khi đó, theo các doanh nghiệp, nếu cấm tất cả sẽ làm khó cho doanh nghiệp nhỏ bởi chi phí eo hẹp. Nên nới lỏng hơn và phân chia doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp siêu nhỏ với doanh nghiệp lớn để tạo điều kiện cho doanh nghiệp được thuê tiết kiệm chi phí. Thế nhưng, GS.TSKH Đặng Hùng Võ phản biện: “Đến lúc chúng ta cũng phải cương quyết thực hiện, không phân biệt doanh nghiệp lớn hay nhỏ. Tôi cũng từng có ý kiến trong hoàn cảnh quá thiếu chỗ ở thì có thể nhân nhượng, song để hướng tới một đô thị hiện đại thì không nên để tất cả hoạt động khác chen lấn vào nơi ở”.
Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, ông Trần Ngọc Hùng bày tỏ, việc sử dụng chung cư làm văn phòng không phải là vấn đề mới ở các nước. Những doanh nghiệp chỉ vài ba nhân viên lại phải thuê mặt bằng ở phố sẽ tốn kém chi phí. Còn doanh nghiệp có số lượng nhân viên 30-40 người nhưng sử dụng căn hộ chung cư sẽ làm tăng tải trọng và công năng tòa nhà lên nhiều lần. Thế nên, không có một chính sách nào đáp ứng đầy đủ quyền lợi của tất cả các đối tượng trong xã hội mà chỉ có thể đảm bảo quyền và lợi ích cho số đông người dân. Tuy trước mắt có thể ảnh hưởng tới một bộ phận các doanh nghiệp nhưng về lâu dài, doanh nghiệp sẽ yên tâm hơn khi đặt văn phòng tại các công trình được thiết kế đúng chức năng, môi trường văn minh, an toàn và tuân thủ các quy định của luật pháp. Quan trọng là Bộ Xây dựng phải tiến hành thanh tra, kiểm tra định kỳ, thực hiện sàng lọc nghiêm túc, khi đó câu chuyện cấm sử dụng chung cư ngoài mục đích để ở mới hiện thực hóa.